Motyle, inaczej łuskoskrzydłe (Lepidoptera – z stgr. λεπίς lepis, dopełniacz λεπίδος lepidos – "łuska" i πτερόν pteron – "skrzydło") – rząd owadów uskrzydlonych, blisko spokrewniony z chruścikami.

Istnieje kilka umownych podziałów motyli, które nie mają pokrycia w rzeczywistych relacjach pokrewieństwa w obrębie tej grupy. Mogą one być jednak wygodne przy rozpoznawaniu. Dwa często spotykane w książkach czy popularnych atlasach podziały to podział ze względu na wygląd i porę lotu na motyle dzienne (Rhopalocera, buławkoczułkie) oraz ćmy (Heterocera, różnoczułkie) oraz podział ze względu na wielkość na Macrolepidoptera (motyle większe) i Microlepidoptera (motyle mniejsze). Oba te podziały są sztuczne, ale można je wykorzystać pamiętając, że np. wiele ciem lata w dzień, niektóre mają buławkowate czułki, niektóre rodziny zaliczane do Macrolepidoptera mają przedstawicieli o bardzo małych rozmiarach (np. Noctuidae) i odwrotnie, niektóre rodziny włączane do Microlepidoptera mają przedstawicieli o rozmiarach większych (np. Pyralidae). Należy również pamiętać, że podziały te nakładają się na siebie.

Zaraz po chrząszczach stanowią drugą pod względem liczebności grupę owadów. Obecnie na świecie żyje około 150 tysięcy gatunków motyli, z czego w Polsce ponad 3 tysiące. Występują na wszystkich kontynentach, oprócz Antarktydy.

Motyle należą do najbardziej zaawansowanych ewolucyjnie owadów. Ich ciało, składające się z segmentów, chroni chitynowy oskórek. Poszczególne segmenty połączone błoniastymi stawami, umożliwiają swobodę ruchu. Oskórek pokrywa warstwa drobnych łusek.

 

Ciekawoski:

• Największe motyle europejskie (występujące również w Polsce) to zmierzchnica trupia główka i pawica gruszówka.

• Największe motyle na świecie żyją w strefie tropikalnej i subtropikalnej. Należy do nich Ornithoptera alexandrae (rodz. Papilionidae). Jest gatunkiem chronionym, występującym już tylko na jednym stanowisku w Papui Nowej Gwinei. Rozpiętość skrzydeł samic tego gatunku przekracza 280 mm, a masa ciała 25 g.

• Nie wszystkie motyle swym wyglądem odpowiadają temu, co w powszechnej świadomości uchodzi za wizerunek motyla – zobacz np. podobne z pokroju do osy przeziernikowate; istnieją również gatunki, których samice są bezskrzydłe.

• Żyjące na Hawajach ćmy z rodzaju Eupithecia (rodz: Geometridae) (E. staurophragma i E. orichloris) mają gąsienice będące drapieżnikami polującymi na drobne owady. Ofiara zostaje pochwycona w utworzony z przekształconych odnóży tułowiowych kosz. Atak trwa 1/12 sekundy.

• Bezkolczy śnieżyczek (Acentria ephemerella rodz. Pyralidae) to motyl, którego gąsienice żyją pod wodą. Ponadto u tego gatunku występują dwie formy samic uskrzydlona – żyjąca na lądzie oraz o zredukowanych skrzydłach żyjąca pod wodą.

• Występujące także w Polsce sówkowate (Noctuidae) takie jak Mamestra brassicae i Cosmia trapezina mogą uzupełniać swoją dietę innymi gąsienicami, często również swojego gatunku dlatego można je nazwać „kanibalami”.

• Południowoamerykańska omacnica (Pyralidae). Cryptoses choloepi związana jest z leniwcem trójpalczastym. Postacie dorosłe żyją w sierści leniwca, natomiast gąsienice odżywiają się jego odchodami.

• Gąsienice korowódki śródziemnomorskiej (Thaumetopoea pityocampa) w swoich włoskach mają białko o właściwościach parzących, taumatopeinę, która może powodować stany zapalne skóry, a nawet owrzodzenia i wtórne zakażenia ropne.

• Gąsienice południowoamerykańskiej pawicy (Saturniidae) Lonomia achelous, dysponują substancją fibrynolityczną i mogą powodować u zwierząt trwające nawet do czterech tygodni krwawienie, między innymi z nosa i skóry.